Młodzi nie posiadają najczęściej dostatecznej wiedzy i umiejętności wyznaczania realnych i osiągalnych, a przy tym ambitnych celów zawodowych. Brak wykształconego nawyku autorefleksji oraz niska świadomość własnego potencjału powodują, że trudno jest im ujrzeć siebie w kontekście zawodowym za kilka, kilkanaście lat. Potrafią snuć plany dotyczącego tego, co chcieliby posiadać, gdy rozpoczną pracę i zaczną zarabiać. Jednak niewielu młodych ludzi potwierdza, że wie dokładnie, kim chce być za określony czas, jak chcą być postrzegani przez otoczenie zawodowe i z czym kojarzeni. Najczęściej nie potrafią doprecyzować jasno własnego celu, który w kontekście kariery powinien brzmieć: „W 20… roku jestem realizującym się/ uznanym specjalistą/ managerem w dziedzinie… Spośród osób z podobnym celem zawodowym wyróżnia mnie…”[1].
Gdy człowiek jest pewien tak sformułowanego celu i gdy jest on zbudowany w oparciu o pasję i posiadany potencjał, wówczas droga do jego osiągnięcia staje się jasna i czytelna. Znacznie prościej jest kierować swoją karierą, gdy prowadzi nas własny, ambitny, a przy tym realny do osiągnięcia, cel. Człowiek wiedzący dokąd zmierza, najczęściej tam dociera, działając świadomie i z zaangażowaniem przyjmując – z każdą decyzją i krokiem – odpowiedzialność za swoje życie.
Świadome zarządzanie własną karierą, w oparciu o własny cel zawodowy, nie jest umiejętnością prostą. Nie każdy posiada wystarczająco silny pierwiastek przedsiębiorczości. Niezależnie jednak od tego, większość może się tej umiejętności nauczyć. Według autora momentem wyzwalającym osobistą przedsiębiorczość jest dobrze wykreślony, własny cel zawodowy. Posiada on kilka kluczowych cech. Według Zaleskiego są to: zorientowanie na przyszłość, wartość i możliwość realizacji. Cel jego zdaniem jest umieszczony raczej w czasie niż w przestrzeni[2]. Według autora natomiast, tylko cel osadzony w czasie ma szansę powodzenia. Aby realizować go z sukcesem, powinien być oparty na pasji i realnym potencjale, a także stanowić ważny krok naprzód w rozwoju zawodowym.
Zarządzanie karierą w oparciu o cele wskazuje w dużym stopniu na teliczne tendencje jednostki – co oznacza, że osoby zorientowane na planowanie, myślą w kierunku przyszłości. Podczas gdy inni, wykazując zdecydowanie tendencje parateliczne – funkcjonują w czasie teraźniejszym i są zorientowani na „tu i teraz”. W opinii wielu, ludzie o orientacji przyszłościowej znacznie częściej odnoszą sukcesy w życiu. Są to zazwyczaj osoby aktywne, a nawet proaktywne, w przeciwieństwie do innych, nacechowanych zachowaniem bierno-pasywnym.
Analizując wyniki międzynarodowego badania, przeprowadzonego na grupie 130 osób w wieku 16-35 lat, autor wnioskuje, że stosunkowo niewielka część młodych posiada jasny cel zawodowy i łączącą się z nim strategię działania[3]. Na pytanie: Czy posiadasz doprecyzowany cel zawodowy i realizujesz własny plan rozwoju kariery? – tylko 26,9% badanych odpowiedziało, że doskonale wie, kim chce być z zawodu i aktualnie realizuje plan rozwoju własnej kariery, podczas, gdy 37,7% badanych przyznało, że mniej więcej wie, kim chce być w przyszłości, ale nie posiada konkretnego planu działania. Z badanej grupy jedynie 5,5% badanych potwierdziło, że obecnie pracuje i chce się dalej rozwijać w tym kierunku.
Rysunek 1. Cel a kariera zawodowa młodych Europejczyków
Warto podkreślić, że kształtowanie się orientacji przyszłościowej młodych ludzi – bo o takiej mowa w szczególności, gdy chodzi o karierę zawodową – jest procesem ciągłym i mocno zindywidualizowanym. Najczęściej trudno tu o wyodrębnienie jednego, konkretnego punktu wyjścia, który można by uznać za moment otwierający karierę. Orientacja przyszłościowa definiowana jest w dostępnej literaturze, jako złożone poznawczo-motywacyjne konceptualizacje jednostki na temat własnej osoby w przyszłości i na temat kontekstu przyszłego życia[4]. Ta złożoność właśnie powoduje w dużym stopniu trudność w doprecyzowaniu siebie i określeniu, w jaki sposób człowiek chce się realizować zawodowo. Pojawia się przy tym pytanie – skąd młodzi ludzie czerpią inspiracje do tworzenia koncepcji własnej przyszłości?
Psychologia rozwoju człowieka dzieli tu uwarunkowania na dwa podstawowe źródła. Pierwsze – pochodzenia podmiotowego – stanowią czynniki związane z ogólnym rozwojem i cechami indywidualnymi człowieka. Kolejne – pozapodmiotowe – to między innymi środowisko rodzinne i szkolne danej jednostki. Nie bez znaczenia pozostają także wzorce społeczne, budowane w oparciu o podłoże historyczne i dynamikę zmian ekonomicznych kraju, w którym jednostka bytuje. Jak podaje H. Liberska, szczególnie istotny wydaje się być wspomniany wyżej status społeczno-ekonomiczny, który uznać można za globalny wskaźnik warunków kulturowych i świadomościowych, kształtowania się dróg życiowych dorastających jednostek[5]. Młodzi ludzie często znajdują się nie tylko w skrajnie różnym położeniu materialnym, głównie ze względu na status majątkowy rodziców, ale także posiadają w związku z tym zróżnicowany dostęp do dóbr cywilizacyjnych, w tym wiedzy i możliwości doświadczania. Korzystają przy tym z odmiennych wzorców życia, takich jak wartości i kluczowy obraz rodziny, tworzący bazowy wzorzec postaw człowieka dorosłego.
Poza aspektem zróżnicowanych uwarunkowań, warto zaznaczyć, że dla wielu nastolatków moment wyboru drogi życiowej splata się z trudnym okresem dojrzewania i buntu. Wiek szesnastu lat, określany przez Eriksona kryzysem tożsamości, to czas poszukiwania odpowiedzi na pytania: kim jestem i gdzie jest moje miejsce?[6]
Mimo intelektualnej świadomości, jaka towarzyszy wkraczaniu w samodzielne życie, młody człowiek nie zawsze jest w stanie odnaleźć się w nim emocjonalnie. Potrzebuje często wsparcia i nakierowania ze strony autorytetu i bliskich osób. W obecnych czasach, określanych jako „szybkie”, trudno jest wspierać się na autorytecie zapracowanego rodzica. Młodzi poszukują wówczas wzorców poza domem rodzinnym, często w swoich grupach środowiskowych. Idealnym rozwiązaniem jest sytuacja, gdy na ich potrzeby jest w stanie odpowiedzieć szkoła, budując odpowiednio aktywne, przyjazne i wyrozumiałe postawy u swoich nauczycieli i wykładowców.
Na początku szkoły średniej młodzi ludzie nie są bowiem jeszcze wystarczająco przygotowani do podjęcia decyzji o kierunku rozwoju własnej edukacji i kariery zawodowej. Podczas gdy już w bardzo młodym wieku (często nawet w gimnazjalnym) oczekuje się od nich wyboru kierunku dalszego kształcenia i decydowania o swoich przyszłych losach.
Z doświadczenia autora w pracy z osobami podejmującymi działania świadomego zarządzania własną karierą zawodową –w tym studentami uczelni wyższych – wynika, że bardzo wielu ludzi posiada zbyt niską świadomość własnego potencjału, co często nie przeszkadza im w tworzeniu wizji własnej przyszłości. „Ludzie reagują na świat zgodnie z obrazem siebie. Jednostki o wysokiej samoocenie, będą wzmacniane przez kolejne osiągnięcia, mają szansę na realizację coraz to trudniejszych zadań. Jednostki z niską samooceną, doświadczające niepowodzeń, będą stawiały się w coraz gorszej sytuacji.”[7] Brak wykształconej postawy przedsiębiorczej i nieadekwatna samoocena powodują, że człowiek poprzestaje najczęściej na marzeniach, nie znajdując wystarczająco dużo siły i pewności siebie do podjęcia kroków, pozwalających te marzenia realizować. Według obserwacji autora adekwatną ocenę własnych możliwości oraz świadomość oczekiwań względem życia zawodowego wykazują natomiast najczęściej uczestnicy programów podyplomowych, w tym w szczególności studenci programów MBA. Autor poddaje zatem pod rozwagę pytanie: Czyżby dopiero człowiek posiadający kilkuletnią praktykę zawodową, był w pełni przygotowany do odpowiedzi na pytanie o własny cel zawodowy i przyszłą drogę kariery?
[1] Przykład celu na podstawie autorskiego Programu Rozwoju Osobistej Przedsiębiorczości i Kariery HumanBrand
[2] Z. Zaleski, Psychologia zachowań celowych, Warszawa 1991, s.60-62
[3] Badanie własne „HumanBrand na rynku pracy”, Malta, sierpień 2013
[4] G. Trommsdorff, Future time perspective and control orientation: social conditions and consequences, Psychology of Future Orientation, 1994, s.39-62
[5] H. Liberska, Orientacja przyszłościowa młodzieży a jej środowisko rodzinne, Roczniki Socjologii Rodziny, XVII, Poznań 2006, s.67
[6] E. Erikson, Tożsamość a cykl życia, Poznań 2004, s.79
[7] Z. Zaleski, Psychologia zachowań celowych, op. cit., s.126
źródło: praca naukowo-badawcza część 2 Młodzi w kontekście osobistej przedsiębiorczości, celów i zarządzania karierą, autor: Maretha Żurakowska, Institute of Career Development, Malta, Uniwersytet Szczeciński, Politechnika Koszalińska oraz Wyższa Szkoła Integracji Europejskiej w Szczecinie, 2013
Zobacz wszystkie rozdziały publikacji:
- Młodzi w kontekście osobistej przedsiębiorczości, celów i zarządzania karierą – abstrakt.
- Młodzież posiada aspiracje.
- Kiedy jest właściwy moment na pytanie o cel zawodowy?
- Perspektywa rynku pracy.
- Edukacja – czy wspiera karierę młodych w wystarczającym stopniu?
- Zarządzanie osobistą przedsiębiorczością i karierą to proces.